31 stycznia 2017 r. zakończyły się konsultacje społeczne projektu ustawy o Narodowym Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego. Wszyscy, którzy oburzyli się na nowe zapisy, a było ich wielu, mogli zgłaszać swoje uwagi. Ciekawe, czy zostaną uwzględnione?
Autorom ustawy nie podobają się szlifowane od 2003 r. reguły udzielania dotacji organizacjom pozarządowym (ang. Non Governmental Organisation – NGO). Planowana ustawa przekreśla dotychczasowe sposoby rozdziału środków finansowych. Preferuje scentralizowany tryb ich redystrybucji. A obecnie obowiązujące tryby zlecania zadań publicznych z ustawy „pożytkowej” doskonalone od kilkunastu lat mają odejść w zapomnienie. Szkoda, według tych samych zasad ogłaszają konkursy władze samorządowe różnych szczebli, władze centralne (czyli np. ministerstwa – zasady te obowiązują m.in. we FIO), czy instytucje takie jak PFRON. Ustawa ignoruje także znane i lubiane, tzw. „małe granty" lub „małe oferty” dla młodych organizacji lokalnych.
Podmioty sektora obywatelskiego pomagające dzisiaj matkom, ojcom, kobietom, starcom, dzieciom, niepełnosprawnym, bezrobotnym, chorym i wszystkim innym potrzebującym będą weryfikowane przez pracowników nowopowstającej instytucji. Ustawa przenosi ośrodek wzajemnych relacji organizacji pozarządowych z Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej do Kancelarii Premiera i Narodowego Centrum.
Oto podstawowe założenia projektu Ustawy (zaczerpnięte z ngo.pl):
Zapisy ustawy zawierają procedurę powołania jego Prezesa i zastępcy oraz Rady Narodowego Centrum. Wskazują zasady rekrutacji pracowników. Prezes jest powoływany przez Prezesa Rady Ministrów na 5-letnią kadencję. W skład Rady wchodzą:
- członek wyznaczony przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej;
- trzech członków wyznaczonych przez Prezesa Rady Ministrów;
- członek wyznaczony przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych;
- dwóch członków wyznaczonych przez Radę Działalności Pożytku Publicznego.
Kadencja Rady Narodowego Centrum, podobnie jak Prezesa, wynosić ma 5 lat. Przewiduje się, że będzie ono zatrudniało 29 osób. Koszty funkcjonowania nowej instytucji wyliczono na 3,5 mln zł. Centrum będzie dysponować w 2017 r. 60 milionami złotych z rezerwy celowej na realizację Funduszu Inicjatyw Obywatelskich.
Wybór wykonawców projektów następuje w drodze konkursu. Prezes Narodowego Centrum ogłasza konkurs oraz ustala regulamin konkursu zawierający szczegółowe warunki jego przeprowadzenia. Każdorazowo przy ocenie wniosków będą zastosowane oddzielne kryteria. Katalog z projektu ustawy może zostać rozszerzony w regulaminach konkursowych tworzonych przez Prezesa Centrum. Wnioski oceniać będą eksperci, a decyzje o przyznaniu dotacji wyda Rada Narodowego Centrum. Prezes Narodowego Centrum wyznacza ekspertów spośród wybitnych przedstawicieli nauki i praktyki mających doświadczenie w działaniach na rzecz społeczeństwa obywatelskiego, w tym ekspertów zagranicznych.
Do ustawy o działalności pożytku dodany zostanie też nowy rozdział poświęcony Pełnomocnikowi Rządu do spraw Społeczeństwa Obywatelskiego (tym samym funkcja pełnomocnika zyska umocowanie ustawowe). Przepis przejściowy wskazuje, że po wejściu w życie ustawy pełnomocnikiem w rozumieniu ustawy o działalności pożytku (po zmianie) pozostanie obecnie urzędujący pełnomocnik. Proponuje się również stworzenie funkcji pełnomocników wojewódzkich.
Poniżej najważniejsze, zgłoszone przez zachodniopomorskie środowiska organizacji pozarządowych, zastrzeżenia i uwagi do projektu Ustawy:
- Projekt Ustawy marginalizuje wpływ decyzyjny organizacji pozarządowych na kształt III sektora. Rada Narodowego Centrum ma zbyt małe kompetencje i jedynie opiniodawcze. W składzie 7-osobowej Rady przeznaczono jedynie 2 miejsca dla organizacji NGO. Rada może obradować w składzie 4 członków, więc dopuszczalne są sytuacje pracy bez ani jednego przedstawiciela ze strony NGO.
- Brak w projekcie Ustawy dopracowania funkcji koordynacyjnych nowej instytucji wobec innych resortów realizujących działania w sferze pożytku publicznego lub określenie linii demarkacyjnej i zasad wspólnego działania. Wśród zadań Narodowego Centrum pojawiają się np.: kwestie osób zagrożonych wykluczeniem i ekonomia społeczna, stanowiące przecież obszar działań Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, a brak jest działań np. w obszarze kultury czy ekologii.
- Projekt Ustawy daje mniejsze gwarancje przestrzegania reguł przejrzystości, niż obecnie funkcjonująca Ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie z 24 kwietnia 2003 r.
- Projekt Ustawy dokonuje szeregu zmian w przepisach o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, odnoszących się dotychczas do kompetencji ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego. Jedną z tych kwestii jest funkcjonowanie Rady Działalności Pożytku Publicznego, która również zmienia swoje resortowe przyporządkowanie.
- Nowy tryb konkursowy jest przedstawiony ogólnie, daje prawo przyznawania środków bez konkursu i nie tylko organizacjom pożytku publicznego, ale także firmom, czyli podmiotom prowadzącym działalność zarobkową, co przeczy istocie sektora pozarządowego.
- Brak w projekcie Ustawy ważnych uszczegółowień: programów rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, zakresy tematyczne, terminy, warunki realizacji projektów, wzorów ofert, umów i sprawozdań.
- Do oceny wniosków zatrudnieni będą eksperci wybierani według bliżej nieokreślonych zasad z pominięciem Prawa zamówień publicznych.
- Kadencja Prezesa i Rady Narodowego Centrum mogłaby być krótsza nie 5 a 3 lata, podobnie, jak kadencja obecnej Rady Działalności Pożytku Publicznego, a wymaganie dla Prezesa o tak rozległych kompetencjach powinny zawierać ścisłe wymogi menedżerskie, językowe i najlepiej być określone bogatym stażem pracy w znaczących organizacjach pozarządowych.
Ustawodawcy wyraźnie się spieszy. Warto monitorować, kiedy po raz kolejny zostaniemy zaskoczeni wejściem w życie, naprędce przygotowanych, nowych zapisów. Dobrze, by były choć trochę skorygowane o postulaty zainteresowanych stron.
Projekt Ustawy o Narodowym Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego: http://www.konsultacje.gov.pl/node/4378
Tekst: Urszula Rupnik